سلام

درس یازدهم     کیش مهر

همی گویم و گفته ام بارها               بود کیش من مهر دلدارها

کیش : دین آیین، مذهب، (این جا) /  کیش: تیر دان ؛ نوعی پارچه از کتان

مهر: دوستی ، محبت ، خورشید ، آفتاب / دلدار : دلبر ، معشوق 

همی گویم: میگویم، فعل مضارع اخباری

مهر و دلدار : مراعات نظیر

معنی : بارها گفته ام باز هم می گویم که دین و آیین من عشق ورزی به دلبران است.

———————————————————–

               پرستش به مستی است در کیش  مهر             برون اند زین جرگه، هشیارها

جرگه : گروه ، زمره

هشیارها : استعاره از غیر عارفان

کیش مهر: مهر به کیش تشبیه شده است .

کیش مهر ایهام دارد : ۱) آیین مهر ورزی و عشق. ۲) اشاره به مکتب میترالیسم (مهر پرستی)

مست و هوشیار :تضاد

معنی: در آیین عشق، پرستیدن محبوب با سر مستی عاشقانه و از خود بی خود شدن ممکن است و کسانی که هوشیار و عاقل هستند از این گروه خارج اند.

بیت بر پرسش و مستی عاشقانه تأکید دارد و مفهوم بیت بیانگر تقابل عقل و عشق است .

———————————————————–

                     به شادی و آسایش و خواب و خور            ندارند  کاری  دل   افگارها

مصراع اول : مراعات نظیر

توضیحات ۱ : دل افگارها : کنایه از عاشقان، دل سوختگان طریق عشق

افگار : آزرده ، زخمی

معنی: عاشقان و دل سوختگان راه عشق، به شادمانی و آسایش و خوردن و خوابیدن (لذتهای مادی)توجهی ندارند.

مفهوم : عاشقان کسی هستند که ترک شادی و آسایش و تنعم کرده اند (بیانگر ریاضت عارفانه است)

                         کشیدند در کوی دل دادگان            میان   دل   و کام  ،   دیوارها

دیوار کشیدن : کنایه از ممانعت کردن

کوی ، دیوار ، دل و کام : مراعات نظیر

صامت «د» : واج آرایی

معنی : در کوی عاشقان، میان دل و آرزوها و خواست ها موانعی ایجاد کرده اند، که عاشقان به آرزوهای دنیوی نیندیشند.

———————————————————–

                        چه فرهادها مرده در کوه ها           چه  حلاج ها  رفته  بر  دارها

 حلاج : درلغت به معنی « پنبه زن»

«چه حلاج ها رفته بر دارها »: هم مفهوم با« معراج مردان سر دار است»

تلمیح : به داستان فرهاد وحلاج اشاره دارد

فرهاد ، کوه/ حلاج ،دار: مراعات نظیر

چه : صفت تعجبی

ترصیح : کلمات دو مصراع در قرینه ی هم ، هم وزن هستند ودر حروف آخر هماهنگ هستند

مرده ، رفته : فعل ماضی نقلی

معنی : چه بسیار عاشقانی مثل فرهاد در کوه ها مرده اند وچه بسیار عارفان زیادی مثل حلاج سرشان بر بالای دار رفته است و در راه عشق جان باخته اند. (عاشقان کشتگان معشوق اند.)

 ———————————————————–

                     چه دارد جهان جز دل و مهر یار           مگر توده هایی ز پندارها

چه دارد جهان : اسفهام انکاری ؛ جهان چیزی ندارد

دل، مهر ، یار : مراعات نظیر

چه : ضمیر پرسشی در نقش مفعول

معنی: جهان چیزی با ارزش  به جز دل بستن و عشق ورزی به یار ندارد اگر هم داشته باشد  انبوهی از تصورات و خیال ا ست (به دل و مهر یار اهمیت داده شده )

ارتباط معنایی دارد با :

 غرقه ی وهمیم ور نه این محیط          از تنک آبی کناری بیش نیست

———————————————————–

                            ولی  رادمردان  و  وارستگان           نبازند  هرگز  به  مردارها

مردار: استعاره از دنیا و تعلقات آن

تلمیح :  به حدیثی از حضرت علی (ع)

مردار :  صفت مفعولی

نبازند :  فعل مضارع اخباری

معنی: اما جوانمردان وآزادگان هرگز به دنیا و دلبستگی های آن توجهی نمی کنند. (طریق تبتل پیش گرفتند)

———————————————————–

                          مهین مهرورزان که آزاده اند           بریزند از دام جان تارها

مهین : بزرگ ترین ، بزرگ

دام و تار: مراعات نظیر

دام جان : استعاره از جسم خاکی و تعلقات مادی

مصراع دوم : کنایه از ترک هواهای نفسانی و دلبستگی های دنیوی

مهین : صفت عالی

معنی : بزرگ ترین عاشقان که آزاده هستند ترک هواهای نفسانی و وابستگی های مادی می کنند.

مفهوم : والاترین مرتبه عاشقان ، وارستگی و ترک تعلقات مادی است.

ارتباط معنایی دارد با :

ولی رادمردان و وارستگان      نبازند هرگز به مردارها

—————————————————————————————–

                    به خون خود آغشته و رفته اند           چه گل های رنگین به جوبارها

جوبارها : استعاره از دنیا

گل های رنگین : استعاره از عاشقان شهید

به خون خود آغشته : کنایه از به شهادت رسیده

گل و جوبار : مراعات نظیر

 معنی : چه بسیار عاشقانی که در جویبارها ی این دنیا به خون خود آغشته اند و از این جهان رفته اند.

مفهوم بیت یاد آور بیت:

با صبا در چمن لاله ، سحر می گفتم          که شهیدان که اند این همه خونین کفنان

——————————————————————-

                       بهاران که شاباش ریزد سپهر           به دامان گلشن ز رگبارها

شاباش : شاد باش ، طلا یا پولی بر سر عروس یا داماد ریزند. در این جا استعاره از باران است.

شاباش ریختن سپهر : تشخیص /  دامان گلشن : تشخیص

بهاران : قید زمان ( « ان» پسوند زمان)  / بهاران ، گلشن ، رگبار: مراعات نظیر

با بیت بعدی موقوف المعانی است.

معنی : آسمان در فصل بهار که  به دامان طبیعت، قطرات درشت و تند باران را نثار می کند.

                 کشد رخت، سبزه به هامون و دشت          زند بارگه ، گل به گلزارها

تشخیص : سبزه رخت می کشد و گل بارگه می زند.

رخت کشیدن : کنایه از کوچ کردن به جایی و اقامت گزیدن در آن جا

بارگه زدن : کنایه از ساکن شدن

هامون : دشت ، صحرا

بارگه : کاخ و دربار پادشاه ، سراپرده

سبزه،گل، هامون و دشت : مراعات نظیر

معنی : در فصل بهار سبزه در دشت و صحرا می روید و گل در گلستان ها و باغ شکوفا می شود.

———————————————————–

                     نگارش دهد گلبن جویبارها            در آیینه ی آب ، رخسارها

مصراع اول : تشخیص ، نگاریدن به گلبن نسبت داده شده است.

آیینه ی آب : آب به آیینه تشبیه شده است.

رخسارها : مفعول

معنی : در فصل بهار بوته ی گل کنار جوی، صورت خود را در آب صاف همچون آیینه، آرایش می دهد. (عناصر طبیعت سر مست از جذبه ی عشق و دلدادگی است)

———————————————————–

                        رود شاخ گل در بر نیلوفر          برقصد به صد ناز گلنارها

نیلفر : نیلوفر،گیاهی است پیچیده با گلهایی شیپور مانند.

گلنار : گل انار

تشخیص : رفتن شاخ گل ، رقصیدن گلنار

مراعات نظیر : گل ، نیلوفر، گلنار

معنی : هنگام بهار شاخه ی گل سرخ در کنار گل نیلوفر می روید و رشد می کند و گلهای انار با عشوه و ناز فراوان می رقصند و به جنبش درمی آیند.

مفهوم : عناصر طبیعت سر مست از جذبه ی عشق و دلدادگی است .

———————————————————–

                           درد  پرده ی  غنچه  را  باد  بام           هزار  آورد    نغز   گفتارها

بام : بامداد ، صبحگاه

هزار : بلبل یا پرنده ای از خانواده ی بلبل (هزار دستان )

نغز : دلنشین ؛ زیبا ، /  شباهت املائی دارد با « نقض » به معنی: شکستن

باد ، بام : جناس ناقص اختلافی

باد پرده ی غنچه درد : تشخیص و کنایه از شکوفا کردن و باز کردن گلبرگ ها

پرده دریدن : کنایه از فاش کردن راز

درد : می درد ، فعل مضارع اخباری

نغز گفتارها : ترکیب وصفی مقلوب ؛ گفتارهای نغز

معنی: هنگام بهار، نسیم صبحگاهی، غنچه ی گلها را شکوفا می کند و بلبل نغمه های دلنشین سر می دهد.

مفهوم : عناصر طبیعت سر مست از جذبه عشق و دلدادگی است.

———————————————————–                

                                به یاد خم آبروی گل رخان         بکش جام در بزم می خوارها

توضیحات ۳ : در مجلس عاشقان و عارفان سر مست ، عشق الهی را بنوش .

گل رخان : زیبا رویان

می خوار ها : استعاره از عاشقان و عارفان سرمست ، شراب عشق الهی .

جام : مجازا شراب  / جام ، بزم ، می خوارها : مراعات نظیر

گل رخان ، خم آبرو : مراعات نظیر

معنی :  به یاد ابروی خمیده ی زیبا رویان، در مجلس عاشقان و عارفان سر مست، شراب عشق الهی را بنوش و با عاشقان معاشرت کن.

مفهوم : تو با هم دیدن زیبایی های آفرینش و طبیعت، شراب معرفت و عشق الهی را بنوش.

———————————————————–

———————————————————–

                              فریب جهان را مخور زینهار             که در پای این گل بود خارها

زینهار : صوت و شبه جمله

فریب کار بودن جهان: تشخیص

گل: استعاره از لذت و خوشی دنیا

خار: استعاره از مشکلات دنیا

پای گل : تشخیص /  گل و خار : تضاد و مراعات نظیر

گل : مضاف الیه

معنی: ای انسان  آگاه باش و فریب این جهان مادی را نخور زیرا در کنار این جهان دلفریب و لذات و خوشی های آن، مشکلات و رنج ها نیز وجود دارد .

———————————————————–

                           پیاپی بکش جام و سرگرم باش             بهل گر بگیرند بیکارها

بهل: رها کن، بگذار. فعل امر از مصدر «هلیدن و هشتن»     در «سرگرم باش» ایهام وجود دارد: 1) مشغول باش 2) از این مستی گرم و پر نشاط باش.     «بگیرند»: در این جا به معنی«خرده بگیرند» به کار رفته است.          جام: مجاز از «شراب و معرفت الهی»  

 معنی:    همیشه مشغول نوشیدن شراب عشق الهی باش و سرمست و شاد باش. اگر آدم­های بیکاره و بی بهره از عشق بر تو خرده بگیرند، توجهی  نکن و بی اعتنائی کن.