نکات مهم کتاب زبان وادبیات فارسی چهارم پیش دانشگاهی
درس اول
صفت لیاقت
صفت لیاقت صفتی است که شایستگی و قابلیت موصوف را در امری می رساند؛ مانند :
فیلم دیدنی، کتاب خواندنی، لباس پوشیدنی
کنایه
کنایه در لغت به معنای پوشیده سخن گفتن است و در اصطلاح سخنی است که دارای دو معنی دور و نزدیک است . که معنی نزدیک آن مورد نظر نیست اما گوینده جمله را چنان ترکیب می کند و به کار می برد که ذهن شنونده از معنی نزدیک به معنی دور منتقل می شود.
نکته: در کنایه الفاظ همه حقیقی اند اما مقصود گوینده معنای حقیقی و ظاهری آن نیست.
نکته: کنایه معمولا در یک جمله یا یک ترکیب به کار می رود .
مثال ۱ : هنوز از دهن بوی شیر آیدش.
تشبیه
یعنی مانند کردن چیزی به چیز دیگر که به جهت داشتن صفت یا صفاتی با هم مشترک باشند .
هر تشبیه دارای چهار رکن یا پایه است :
۱- مشبه : کلمه ای که آن را به کلمه ای دیگر تشبیه می کنیم .
۲- مشبه به : کلمه ای که کلمه ی دیگر به آن تشبیه می شود .
حس آمیزی
آمیختن دو حس است در یک کلام به گونه ای که از یک حس به جای حس دیگر استفاده شود . و این آمیختگی سبب زیبایی سخن گردد .
مثال : ببین چه می گویم .
معني درس اول « الهي » سال دوم
به نام آن خدايي كه نام او آرامش بخش جان است و دستور او كليد گشايش (
مشكلات ) است ونماز(درود)ورحمت او در هنگام صبح باعث سرخوشي و شادابي مؤمنان است و
ياد او باعث بهبودي دل آزرده و زخم خورده است و محبت او براي اهل زمين مانند كشتي
نوح نجات بخش است .
اي بزرگواري كه بخشش ها را مي بخشي و دانايي كه گناهان را مي پوشاني و
اي بي نيازي كه دور از درك و فهم آفريده ها هستي و اي يگانه اي كه در ذات و صفات
نظير نداري و اي آفريننده اي كه هدايت مي كني و اي توانايي كه شايسته ي خدا بودن
هستي ، به جان ما يك‌رنگي خود را بده و به دل ما دوست‌داري خود را بده و به چشم ما
نور خود را بده ( تا حقيقت را ببينيم ؛ به ما چشم حقيقت بين بده ) و آن چيزي را به
ما بده كه براي ما بهتر است و كار ما را به افراد كوچك و بزرگ واگذار مكن ( ما را
اسير كوچك و بزرگ نكن ) .
خدايا عبدا.. پير شد ؛اما توبه نكرد .
صفت فاعلی
آن است که بر کنندهٔ کار یا دارندهٔ معنی دلالت کند ویا آن که مفهوم انجام عملی را به موصوف نسبت می دهد. صفت های فاعلی از نظر ساختمان به سه دسته تقسیم می شود: مشتق، مرکب،مشتق – مرکب.
ترکیب صفت فاعلی عبارتند از:
۱- «نده» که در پایان فعل امر می‌آید : پرسنده، خواهنده، شناسنده، بافنده
آشنایی دانش آموزان با جمله ی مستقل و انواع آن فراگیری جمله های هسته و جملات وابسته
تطبیق آموخته ها در تمرین
جمله ی مستقل چیست ؟
جمله ی مستقل جمله ای است که جزئی از یک واحد بزرگتر نباشد، در واقع جمله ی مستقل نیازمند اجزای دیگری نیست.
جمله ی مستقل دو نوع دارد: 1- جمله ی ساده 2- جمله ی مرکب
جمله ی ساده جمله ای است که یک فعل دارد؛ مانند : من روز مادر را به مادرم تبریک گفتم.
جمله ی مرکب جمله ای است که بیش از یک فعل دارد؛ مانند: وقتی به مدرسه رفتم باران می بارید.
اسلوب معادله .اصطلاحی است که برای اولین بار دکتر شفیعی کدکنی به کاربرده است ایشان می گویند:
به خاطراستفاده درسبک شناسی ان رابه عمد ساخته ام وهمچنین به خاطر اشتباه نشدن با ارسل المثل وهرنوع مصراع حکمت امیز دیگری که بتواند جای مثل را بگیرد
ویژگی های اسلوب معادله:
یک ساختارمخصوص نحوی است یا به عبارت دیگر دو مصراع یک بیت کاملا" از نظرنحوی مستقل است و هیچ حرف ربط یا شرط یا چیز دیگری دو مصراع یا بیت را از نظر معنی ونحوی با هم مرتبط نمی کند مثلا دربیت :
سرم ازخدای خواهد که به پایش اندر افتد که در اب مرد ه بهتر که در ارزوی ابی
مجاز:
مجاز به کاربردن واژه است درمعنایی غیرحقیقی به شرط آن که میان معنی حقیقی و معنی غیر حقیقی پیوندی برقرار باشد. به تعبير ديگر به کار رفتن واژه ای است در غیر معنی حقیقی، به شرط وجود علاقه و قرینه. مثلا هنگامی که می گوییم :« جهان انجمن شد بر تخت اوی » مراد ازجهان، مردم جهان است.
علاقه چیست؟
پیوند و تناسبی است که میان حقیقت و مجاز وجود دارد.
قرینه چیست؟
نشانه ای است که ذهن را از حقیقت باز می دارد و آن را به جستجوی معنی مجازی برمی انگیزد.
صفت فاعلی مرکب مرخم
در زبان فارسي، واژه هاي مرکب بسياري وجود دارد که دستوريان سنتي آنها را صفت فاعلي مرکب مرخم مي نامند، مانند ميهن پرست، خودبين، خداشناس. چنان که مي بينيم، ساختمان ظاهري اين واژه ها چنين است:اسم + ستاک حالضمير مشترک + ستاک حال نخستين پرسشي که در باره اين صفت ها مطرح مي شود اين است که آيا جز دوم آنها - مثلا بين درخودبين- ستاک حال است يا صفت فاعلي مرخم؟ چنان که مي دانيم، در دستورهاي سنتي، اين جز را صفت مرخم به شمار مي آورند:ممکن است از آخر صفت فاعلي مختوم به نده پسوند نده را حذف کنيم و آن را به جاي صفت به کار بريم...
خون خورشید
یکی از جلوه گاه های ادبیات پایداری، ادبیات عاشورایی است و کربلا صفحه ی ایستادگی، پاکبازی و دفاع از آرمان های مقدس است.
«پرویز خرسند» نویسنده ی معاصر، نوشته هایش بیشتر درباره ی عاشورا است، از آثار او می توان به « برزیگران دشت خون» ، «آنجا که حق پیروز است» و «مرثیه ای که ناسروده ماند» اشاره کرد درس خون خورشید برگرفته است از کتاب «آن جا که حق پیروز است».
ما همچنان در اوّل وصف تو مانده ایم
1) سپاس و ستایش مخصوص خداوند گرامی و بزرگ است که عبادت او موجب نزدیکی به اوست و شکرگزاری از او موجب زیادی نعمت می شود. هر نفسی که پایین می رود، یاری رساننده ی زندگی است و وقتی بیرون می آید، شادی بخش وجود است. پس در هر نفسی دو نعمت وجود دارد و بر هر نعمتی شکری واجب است.
بیت: هیچ کس از عهده ی سپاسگزاری نعمت های خداوند برنمی آید.
آیه ی قرآن: ای خاندان داود، سپاس گزارید و عدّه ی کمی از بندگان من سپاس گزارند.
بیت: بهتر است که بنده به خاطر گناه و کوتاهی خود/ به درگاه خداوند عذر بیاورد و توبه کند.
درس نهم ادبیات سوم دبیرستان
باغ نگاه
1) به هنگام صبح، نور چشمان تو همانند دو مرغ آزاد/ آرام و بی هیچ صدا/ ساحت چشمان تو را ترک کرد.
2) به هنگام شب، نور چشمان تو همانند دو صف از یاکریم/ همراه با نسیم/ از چشم تو/ پَر کشید و رفت.
معنی شعر بانگ جرس سوم دبیرستان ، رشته ی ریاضی و تجربی
1- هنگام آن رسیده است که آماده ی سفر شویم و آماده ی گذشتن از سختی ها شویم
2- صدای حرکت از گوشه و کناربه گوش می رسد حرکت کاروان آغاز شده وای بر من که ساکت هستم و حرکتی برای سفر و قیام نکرده ام.
بارالها...